संघर्षऔरजीवनएकदूसरेकेपर्यायहैं।संघर्षइसखूबसूरतजीवनकाअभिन्नहिस्साहै।हमलोगोंकीसत्ताकोतोदेखतेहैं,मगरउससफलताकोप्राप्तकरनेकेलिएउन्होंनेजोसंघर्षकियाहै,उसेजाने-अनजानेअनदेखाकरदेतेहैं।व्यक्तिजितनाबड़ाबनताहै,उसकासंघर्षभीउसकेजीवनमेंउतनाहीज्यादाहोताहै।भगवानश्रीरामराजाकेपुत्रथे,लेकिनउन्होंनेचौदहसालवनवासमेंसंघर्षपूर्णजीवनव्यतीतकियाऔरआजहमउन्हेंमर्यादापुरुषोत्तमश्रीरामकेनामसेजानतेहैंवउन्हेंपूजतेभीहैं।यहउनकेजीवनकासंघर्षहीथाजिसनेउन्हेंउत्तमपुरुषबनादिया।गौतमबुद्धभीराजाकेलड़केथे।वहसंघर्षरहितजीवनजीसकतेथे,किंतुजीवनकेवास्तविकवअंतिमसत्यकोजाननेकेलिएउन्हेंकड़ासंघर्षकरनापड़ाऔरअंतत:उन्होंनेउससात्विकसत्यकोदुनियाकेसमक्षरखाऔरभगवानकादर्जाप्राप्तकिया।भगतसिंहनेदेशकोआजादकरानेकाप्रणबचपनमेंहीकरलियाथाऔरउन्होंनेमरतेदमतकसंघर्षकोअपनाया।
दरअसलहरइंसानकेजीवनमेंसंघर्षहोताहै।केवलउसकेरूपअलग-अलगहोतेहैं।हमेंसंघर्षसेघबरानानहींचाहिए।यहवहगहनाहैजोव्यक्तिकोआंतरिकरूपसेसुंदरऔरबलिष्ठबनाताहै।यहहममेंत्यागऔरदूसरोंकेप्रतिसमर्पणकीभावनापैदाकरताहै।संघर्षजीवनकीवहकिताबहैजिसकेपन्नेकभीखत्मनहींहोते।यहवहशक्तिहैजोआजीवनहमारीचेतनाकोजागृतकरनेकाकामकरतीहै।जीवनकेमूल्योंसेअवगतकराताहै।जीवनमेंहरपलसंघर्षहै।फर्कइतनाहैकिजोलोगमानसिकप्रबलताऔरढृढ़ताकेसाथइसकासामनाकरतेहैं,वेजनसंघर्षपरविजयप्राप्तकरलेतेहैं।
जोव्यक्तिसंघर्षकरनेसेघबराताहै,उससेदूरभागनेकीकोशिशकरताहै,संघर्षउसकेलिएएकबोझकीतरहप्रतीतहोताहै,जिसकेकारणवहआंतरिकरूपसेकमजोरहोताजाताहैऔरजीवनकेपगपगपरअसफलताओंसेघिरताचलाजाताहै।ऐसाबिल्कुलनहींहैकिसफलताप्राप्तकरनेकेबादसंघर्षखत्महोजाताहै।केवलउसकास्वरूपबदलजाताहैऔरउसकासामनाकरनेकीज्यादाहिम्मतहममेंआजातीहै।दुनियामेंजोभीमहानव्यक्तिहुएहैं,वेसंघर्षकोबोझनहींसमझते।